Testen volgens tmap, een korte introductie 

1. Inleiding

Steeds meer organisaties kunnen zich een langdurige stagnatie van het bedrijfsproces als gevolg van storingen in de informatievoorziening niet permitteren. Het risico van storingen is vooral hoog nadat nieuwe of gewijzigde applicaties in productie genomen zijn. Een gestructureerde test biedt inzicht in deze risico’s en verschaft handvatten voor een beheersbare voortgang van het bedrijfsproces.
Vlak voor de datum dat een nieuw of gewijzigd informatiesysteem in productie moet gaan, staat de opdrachtgever voor de beslissing of het informatiesysteem van voldoende kwaliteit is om zonder veel risico’s mee in productie te kunnen gaan. Ook een projectleider moet op enig moment de beslissing nemen of het informatiesysteem van voldoende kwaliteit is om op te leveren aan de opdrachtgever. Vaak is men niet instaat om een onderbouwd antwoord te geven op deze vragen. Wanneer is er namelijk sprake van “voldoende kwaliteit” en op welke wijze kan de kwaliteit worden beoordeeld en aangetoond. Als je niet vooraf definieert aan welke kwaliteitseisen een informatiesysteem moet voldoen kun je achteraf alleen afgaan op het subjectieve waardeoordeel van een gebruiker of een IT-deskundige.
Het goed functioneren van een informatiesysteem is voor een organisatie vaak van essentieel belang voor de continuïteit. Het is alleen mogelijk om een objectief oordeel te geven over de kwaliteit als de kwaliteitseisen, waaraan het informatiesysteem moet voldoen, van tevoren zijn vastgesteld. Tijdens het ontwikkelingsproces kunnen dan de tussenproducten (Functioneel- en technischontwerp, Logisch- en technisch datamodel, etc.) getoetst worden aan de gestelde kwaliteitseisen en kan na oplevering van het informatiesysteem het eindproduct op basis van de kwaliteitseisen getest worden.
Het opzetten, uitvoeren en beheersen van een testtraject is echter geen sinecure. De testmethode TMap® (Test Management approach) biedt organisaties houvast bij het opzetten, uitvoeren en beheersen van een gestructureerde test. De testmethode TMap® is ontwikkeld door IQUIP Informatica B.V. Voor gedetailleerde informatie verwijzen wij naar het boek “Testen volgens TMap®, geschreven door Martin Pol, Ruud Teunissen en Erik van Veenendaal (ISBN 90-72194-58-6)
Testen richt zich primair op de eindproducten. Binnen de methodiek wordt erkend dat gedurende het proces van systeemontwikkeling (en voor standaard pakketten het opstellen van de wensen en eisen) veel relevante informatie beschikbaar komt voor de inrichting en sturing van het testproces. Gestructureerd testen onderscheidt zich van de normale testomschrijving door een planmatige aanpak en het gebruik maken van informatie die gaandeweg het proces beschikbaar komt ten behoeve van de optimalisatie van het eigenlijke testproces.

2.  TMap® methode

TMap® gaat uit van vier pijlers onder een gestructureerde aanpak:

1. Fasering: een aan de ontwikkelingscyclus gerelateerde Fasering van de testactiviteiten,
2. Organisatie: een goede Organisatorische inbedding;
3.  Infrastructuur: de juiste Infrastructuur en tools;
4. Technieken: bruikbare Technieken voor de uitvoering van de activiteiten.

De pijler fasering geeft antwoord op de vraag welke activiteiten in het kader van testen moeten worden uitgevoerd. Deze activiteiten zijn in relatie tot elkaar geplaatst. De pijler Organisatie beschrijft wie bij het testen in welke rol betrokken is en hoe het volledige testproces beheerst kan worden. De pijler infrastructuur gaat in op alle faciliteiten en middelen die nodig zijn om adequaat te testen. Hierbij wordt ook ingegaan op tools. De pijler Technieken gaat in op technieken die in de verschillende fases gebruikt kunnen worden ter ondersteuning van de uit te voeren activiteiten.
Voor een gestructureerd testproces worden de vier pijlers in evenwicht met elkaar ingericht. De pijler fasering staat daarbij centraal. In iedere fase moet aandacht besteed worden aan de overige pijlers. In de onderstaande figuur is dit weergegeven.

Voor het structureren van de testinspanning zelf wordt een faseringsmodel gevolgd. Binnen elk van de gedefinieerde fases worden de noodzakelijke activiteiten die voortvloeien uit de drie aandachtsgebieden ondernomen. De volgende fases worden in het TMap® model onderkend:

1. Planning & Beheer
2. Voorbereiding;
3. Specificatie;
4. Uitvoering;
5. Afronding.

Als het testproces goed is ingericht, vinden alleen de activiteiten uit de fase Uitvoering op het kritieke pad van het project plaats. Alle activiteiten in de verschillende fases zijn erop gericht de volgende fase zo soepel mogelijk te doorlopen. Het faseringsmodel is weergegeven in de volgende figuur.

3.  De fase Planning & Beheer

De doelstelling van deze fase is het komen tot een wel overwogen en onderbouwde opzet en inrichting van het testproject rekening houdend met de beschikbare budgetten (tijd & geld) en de gestelde kwaliteitseisen. Deze fase kan starten als de functioneerontwerpfase nagenoeg is afgerond.
Binnen de fase Planning & Beheer worden de volgende activiteiten uitgevoerd:

• Opdrachtformulering;
• Globale intake en studie;
• Vaststellen testbasis;
• Bepalen strategie;
• Inrichten organisatie;
• Inrichten testproducten;
• Definiëren infrastructuur;
• Inrichten beheer (o.a. testincidenten beheer, testincidenten tool);
• Bepalen planning;
• Fixeren testplan;
• Onderhouden testplan;
• Uitvoeren beheer;
• Rapporteren;
• Bepalen detailplanning

Het product van deze fase is een testplan. Dit plan heeft tot doel leidraad te zijn voor het testproject en vormt een basis voor het afstemmen van de aanpak en de werkwijze met de organisatie.

De volgende onderwerpen worden in het testplan vastgelegd:

• De uitgangspositie van het testproject in de zin van de opdrachtformulering en de inventarisatie van de uitgangsdocumentatie;
• De teststrategie waarin wordt aangegeven hoe de diverse delen en eigenschappen van het systeem getest zullen worden;
• De organisatie van het testproject, inclusief de verantwoordelijkheden en bevoegdheden, de procedures, de personele aspecten, de voortgangsbewaking en de beheersstructuren;
• Een beschrijving van de criteria op basis waarvan de testmanager een vrijgave-advies formuleert;
• Een beschrijving van de op te leveren testdocumentatie ook wel testware geheten;
• Een beschrijving van de benodigde technische testomgeving;
• Een activiteitenschema met per activiteit o.a. de verantwoordelijke, de betrokkenen matrix en de volume- en doorlooptijd.

4.  De fase testspecificatie

Het doel van deze fase is het opstellen van de testspecificaties op basis van de uitgangsdocumentatie en met behulp van de geselecteerde testtechnieken. Met deze fase wordt zo snel mogelijk na afronding van de fase “Testplanning en testinrichting” gestart. Indien nodig en mogelijk kan deze fase gedeeltelijk parallel aan de vorige fase worden uitgevoerd (dakpanconstructie). In deze fase worden per testeenheid logische en fysieke testgevallen opgesteld. Deze testgevallen worden gebaseerd op de uitgangsdocumentatie. Daarbij wordt door een bewuste keuze, gebaseerd op de teststrategie, uit verschillende mogelijke testtechnieken voor een goede dekkingsgraad gekozen. Op basis van de in de vorige fase uitgevoerde risicoanalyse fluctueert de dekkingsgraad en daarmee de te gebruiken testtechniek met de ernst van de onderkende risico’s en de te testen kwaliteitskenmerken.
Ten behoeve van de uitvoering van de testen wordt een draaiboek opgesteld. Het draaiboek en de testeenheden worden zodanig samengesteld dat de verschillende testen een minimale onderlinge afhankelijkheid hebben. Tegelijkertijd wordt de technische testomgeving ontworpen en ingericht. Tevens worden eventuele hulpmiddelen om de test uit te kunnen voeren gespecificeerd, verworven en geïnstalleerd.

Binnen de fase Specificatie worden de volgende activiteiten uitgevoerd:

• Opstellen testspecificaties;
• Definieren uitgangsbestanden;
• Opstellen testscripts;
• Opstellen testdraaiboek;
• Specificeren intake testobject / infrastructuur;
• Realiseren infrastructuur.

De producten van deze fase zijn:

• Testdraaiboek;
• Logische en fysieke testgevallen;
• Ontwerp technische testomgeving;
• Specificatie testhulpmiddelen;
• Ingerichte testomgeving;
• Geïnstalleerde testhulpmiddelen.

5.  De fase testuitvoering

Na alle voorbereidende activiteiten volgt nu (indien noodzakelijk en mogelijk met de dakpan constructie eerder) de uitvoering van de test. De test wordt volgens het draaiboek uitgevoerd. De incidenten worden in ernstcategorie ingedeeld. De resultaten van de test worden beoordeeld en eventuele incidenten worden gemeld aan het projectteam of het bouwteam (afhankelijk van de oorzaak van het incident) en aan de opdrachtgever. Na oplevering van verbeterde programmatuur, jcl, data etc. vindt een hertest plaats.
Binnen de fase Uitvoering worden de volgende activiteiten uitgevoerd:

• Intake infrastructuur / testobject;
• Vullen uitgangsbestanden;
• Uitvoeren (her)tests;
• Controleren en beoordelen testresultaten;
• Onderhouden testdraaiboek.

Producten van deze fase zijn:

• Advies over de kwaliteit van het geteste informatiesysteem;
• Risico’s bij in productiename van het informatiesysteem;
• Testbestanden;
• Testincidenten.

6.  De fase afronding

In deze fase wordt zorg gedragen voor de herbruikbaarheid in latere testen van de in de vorige twee fases opgestelde en uitgevoerde testproducten. Tevens vindt hierin de verzameling plaats van de gedurende het gehele proces geregistreerde testervaringscijfers welke tezamen met de voortgangsinformatie worden gebruikt als ingangsdocumentatie voor de procesevaluatie.

Binnen de fase Afronding worden de volgende activiteiten uitgevoerd:

• Evalueren testobject;
• Evalueren testproces;
• Opstellen evaluatierapport;
• Conserveren testware;
• Decharge testteam.

De in deze fase op te leveren producten zijn:

• Geselecteerde en geïndexeerde testgevallen;
• Geactualiseerd testdraaiboek;
• Testervaringscijfers;
• Testbestanden;
• Evaluatie document.

7.  Toepassingsmogelijkheden TMap®

TMap® kan enerzijds gebruikt worden voor het gestructureerd uitvoeren van blackbox-testen en anderzijds voor het beoordelen van de testaanpak zoals die binnen een organisatie wordt gebruikt.

Onder blackbox-testen worden de volgende testen verstaan:

• Systeemtest
  Dit is een test die wordt uitgevoerd onder verantwoordelijkheid van het ontwikkelteam met als doelstelling te controleren of het gebouwde systeem voldoet aan de gestelde kwaliteitseisen. Of anders gesteld is er gebouwd conform de bestelling.
• Acceptatietest
  Dit is een test die wordt uitgevoerd door de opdrachtgever met als doelstelling te beoordelen of er decharge verleend kan worden aan de leverancier. Net als bij de systeemtest gaat het hierbij om de vraag of er gebouwd is conform de bestelling. De diepgang c.q de reikwijdte van deze test is afhankelijk van de controleerbaarheid van en de wijze waarop de systeemtest is uitgevoerd.
• Inpasbaarheidtest
  Het op een goede wijze uitvoeren van een systeem- en afnametest biedt een organisatie nog geen zekerheid dat het nieuwe c.q gewijzigde informatiesysteem aansluit bij de op dat moment geldende werkwijze en kwaliteitseisen binnen de organisatie. Gedurende het ontwikkeltraject kunnen veranderingen in de werkwijze zijn doorgevoerd of kunnen de kwaliteitseisen zijn veranderd zonder dat dit als wijziging is meegenomen in het ontwikkeltraject. Deze test, die wordt uitgevoerd door de opdrachtgever, heeft als doelstelling te beoordelen of het opgeleverde informatiesysteem bruikbaar c.q inpasbaar is in de – op dat moment geldende werkwijze – van de organisatie.