Wat is ISO 14001?

Een milieumanagementsysteem wordt gebruikt om een milieubeleid te ontwikkelen voor een organisatie en de uitvoering hiervan te borgen om zodoende te voldoen aan wettelijke en andere eisen (bijvoorbeeld de Wet Milieubeheer, Activiteitenbesluit, Wet Bescherming Oppervlaktewater). In de ISO 14001 norm staat beschreven hoe de organisatie procesmatig milieu risico’s kan beheersen en indien mogelijk voorkomen. De norm helpt de organisatie ook om milieudoelstellingen te realiseren.

ISO komt van de naam van de organisatie die wereldwijd de normen uitgeeft naar de verschillende landen, de International Standardization Organization en NEN is dan de Nederlandse instelling die zorgt dat de norm wordt vertaald en beschikbaar is voor de Nederlandse markt. Wanneer een bedrijf voldoet aan ISO 14001, bestaat het vermoeden dat het bedrijf ook voldoet aan de wettelijke en andere eisen.

ISO 14000-serie

De ISO 14001 norm is onderdeel van de ISO-14000 serie. Deze serie biedt praktische hulpmiddelen voor een organisatie die meer wil doen dan alleen maar voldoen aan de wet- en regelgeving. De norm is dan ook bedoeld voor bedrijven die begrijpen dat het investeren in een duurzamer beleid en het implementeren van een systematische aanpak van milieuaspecten in het bedrijf, zichzelf op den duur terugverdient. Voorbeelden hiervan zijn: verminderen van kosten van afvalverwijdering, besparen in energie en andere grondstoffen, verbeteren van het imago, betere relaties met overheden en nieuwe marktkansen.  De ISO 14001 norm is vaak onderdeel van aanbestedingscriteria.

Steeds meer bedrijven kiezen voor een aanpak waarbij de milieuaspecten van de bedrijfsvoering meer aandacht krijgen. Dit komt voornamelijk door de toenemende aandacht van externe partijen (stakeholders) op milieuprestaties van het bedrijf. Stakeholders hebben steeds meer eisen en wensen op het gebied van milieu en dus zal een bedrijf hier rekening mee moeten houden als ze op de lange termijn bestaansrecht willen hebben.

ISO 14001 en ISO 14004

De ISO 14004 is ook een onderdeel van de ISO 14000-serie. In tegenstelling tot de ISO 14001 norm, die alleen beschrijft aan welke eisen het managementsysteem moet voldoen (het wat), geeft de ISO 14004 aanwijzingen over hoe er het beste invulling gegeven kan worden aan deze eisen. Zo wordt er aangegeven hoe er aan het begin van het traject een initiële milieubeoordeling uitgevoerd kan worden. Hiermee krijgt de organisatie inzicht in de huidige situatie en kunnen ze antwoord geven op vragen zoals: ‘wat zijn de belangrijkste milieu punten?’ en: ‘welke wet- en regelgeving is op mijn organisatie van toepassing?’ Ook geeft de ISO 14004 een stapsgewijze aanpak voor het identificeren en evalueren van de milieuaspecten.

ISO 14001:2015

Ten opzichte van de vorige versie van de ISO14001 norm zijn er een aantal punten toegevoegd. De belangrijkste punten zijn:

• Het milieubeleid moet op een meer strategisch niveau ontwikkeld worden
• De aanspreekbaarheid en betrokkenheid van de directie
• Het betrekken van belanghebbende partijen (stakeholders)
• Toepassing van levenscyclus van het product
• Een onderbouwing en invulling van de interne- en externe communicatie
• Kwaliteit van informatie
• Inzicht in de compliance status (mate van voldoen aan wet- en regelgeving)

Levenscyclus en ketenanalyse

De basis voor het milieumanagementsysteem is kijken naar alle milieuaspecten in alle fasen van de levenscyclus van het product. Dit houdt in dat de organisatie kijkt of er invloed uitgeoefend kan worden op het milieu vanuit onder andere leveranciers en afnemers. Door het betrekken van stakeholders bij het ontwikkelen van het milieubeleid kan er een beter overzicht gemaakt worden van de belangrijkste milieu punten voor de organisatie. Een ander belangrijk aspect is dat er wordt gekeken naar de hele keten, op basis van de zogenaamde ketenanalyse.

ISO 14001 certificaat

Met een ISO 14001 certificaat toont de organisatie aan dat ze aan alle eisen van de norm voldoet, en dat er daarmee dus het vermoeden bestaat van het voldoen aan wettelijke en andere eisen. Hiermee kan het certificaat als waardevol communicatiemiddel dienen voor stakeholders. Zij zijn geïnteresseerd in de milieuprestaties van de organisatie en daarmee dus ook in het certificaat.

Wat zijn de eisen van ISO14001?

De ISO 14001 bestaat, net als de ISO 9001, uit 10 hoofdstukken. Beide normen zijn opgebouwd volgens de zogenaamde High Level Structure (HLS). De norm is te verkrijgen bij de NEN. In hoofdstuk 4 tot en met 10 worden de eisen beschreven waaraan moet worden voldaan voor de certificering.

Hoofdstuk 4

In hoofdstuk 4 wordt de context van de organisatie besproken. Het belangrijkste punt uit dit hoofdstuk is dat de organisatie inzicht krijgt in de omgeving waarin ze functioneert. Dit wordt in kaart gebracht door onder andere een contextanalyse, een stakeholderanalyse en een analyse op relevante milieuaspecten. De contextanalyse geeft aan wat het speelveld van de organisatie is in relatie tot milieuaspecten en milieu wet- en regelgeving. De stakeholderanalyse geeft aan welke partijen een belang hebben bij het milieumanagementsysteem. De analyse op relevante milieuaspecten resulteert in het zogenaamde milieuaspectenregister (MAR).

Hoofdstuk 5

Hoofdstuk 5 gaat over leiderschap. In dit hoofdstuk komt onder andere de betrokkenheid en verantwoordelijkheid van de directie aan bod. Het is van belang dat zij aantoonbaar betrokken is bij het milieumanagementsysteem. Dit wordt aangetoond door onder meer een milieubeleid en het vaststellen van doelstellingen. Ook wordt in dit hoofdstuk beschreven wat het belang is van juiste communicatie naar de rest van de organisatie.

Hoofdstuk 6

Hoofdstuk 6 heeft veel impact op de rest van het proces. Dit hoofdstuk gaat namelijk over planning. Zaken die hier aan bod komen zijn: de risico’s uit hoofdstuk 4, de belangrijkste milieuaspecten en de compliance doelstellingen. Dit geheel zal uiteindelijk zorgen voor een milieuaspectenregister. Het is belangrijk om niet te vergeten dat er naast de doelstellingen ook taakstellingen worden geformuleerd, zodat betrokkenen binnen de organisatie weten wat ze moeten doen om de doelstellingen te behalen.

Hoofdstuk 7

Het volgende hoofdstuk, hoofdstuk 7, heeft betrekking op ondersteuning. Hiermee wordt bedoeld dat er voldoende middelen beschikbaar zijn. Hierbij moet, naast de aanwezigheid van machines, meetmiddelen, hardware, ed., worden gedacht aan: de beschikbaarheid van de juiste competenties van medewerkers, bewustwording van het personeel, de beschikbaarheid van effectieve communicatie en gedocumenteerde informatie.

Hoofdstuk 8

Nu er vastgesteld is welke middelen en competenties er nodig en beschikbaar zijn, moet dit op de juiste manier worden uitgevoerd. Deze uitvoering komt aan bod in hoofdstuk 8. De eisen die gesteld worden, zijn verdeeld over een tweetal hoofdonderwerpen: 1. operationele planning en beheersing en 2. voorbereiden en reageren op noodsituaties.

Hoofdstuk 9

In hoofdstuk 9 is het tijd voor de evaluatie van de prestaties van het milieumanagementsysteem. Hier zijn drie items het belangrijkst: compliance (voldoen aan relevante wet- en regelgeving), interne audit (periodiek evalueren of het milieumanagementsysteem nog aan alle eisen voldoet van de norm, de wettelijke eisen en de eisen van stakeholders) en directiebeoordeling (beoordeling door de directie op de effectieve werking van het milieumanagementsysteem).

Hoofdstuk 10

De ISO 14001 norm sluit af met hoofdstuk 10, verbetering. In dit hoofdstuk komen eisen aan bod die nodig zijn om de effectiviteit van het systeem en de milieuprestaties te verbeteren. Er moet gereageerd worden op afwijkingen en de consequenties hiervan moeten aangepakt worden. Eventueel dienen er maatregelen te worden getroffen om te afwijking een volgende keer te voorkomen. Ook komt het punt continue verbetering aan bod. De geschiktheid, toereikendheid en doeltreffendheid van het systeem dient continue verbeterd te worden. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de zogenaamde PDCA-cyclus. De hoofdstukken 4 t/m 6 van de ISO 14001 norm kunnen gezien worden als ‘Plan’, hoofdstukken 7 en 8 als ‘Do’, hoofdstuk 9 als ‘Check’ en hoofdstuk 10 als ‘Act’. Op deze manier voorziet de norm in een planmatige, continue manier van verbeteren.