HAZOP studie 

HAZOP staat voor Hazard and Operability studie en is een (geaccepteerde) methode voor het identificeren van gevaren en ongewenste situaties in (o.a. industriële) installaties.

De HAZOP studie draagt bij tot het identificeren van oorzaken en gevolgen van verschillende scenario's, het in kaart brengen van de gevolgen van deze gevaren bij mens en milieu, het bepalen van de geschiktheid van de beveiligingsstrategie en het ontwikkelen van aanbevelingen. Ook worden bij de HAZOP studie de al aanwezige (en/of voorgestelde) veiligheidslagen geëvalueerd volgens de normen NEN-EN-IEC 61882 en NEN-EN-IEC 61511. Als blijkt dat er onvoldoende gedaan is om risico's te verminderen, dan zullen er aanbevelingen beschreven moeten worden.

Een veelzijdig en specialistisch team voert de HAZOP studie uit. Zij hebben kennis van het proces, de chemie, de bedrijfsvoering en de HAZOP methode. Het team doorloopt het proces op systematische wijze, waardoor zoveel mogelijk potentiële problemen/ foutcondities worden opgespoord.

Wanneer wordt een HAZOP uitgevoerd

De procesindustrie wil dat de HAZOP studie wordt uitgevoerd in het ontwerpstadium van en bij belangrijke wijzigingen in de installatie. Met de HAZOP studie voldoe je aan deze eis en maak je risico’s inzichtelijk en beheersbaar. De procesveiligheid wordt verbeterd en de bedrijfszekerheid vergroot.

HAZOP is toe te passen als risicostudie voor bedrijven die onder het Besluit Risico’s Zware Ongevallen (BRZO) vallen en de regeling Aanvullende Risico Inventarisatie en Evaluatie (ARIE).

Het belang van de HAZOP studie is vooral groot binnen de chemische industrie, voedingsmiddelenindustrie, farmaceutische industrie en de nucleaire- en energiesector.

Uitvoering HAZOP in verschillende stadia

De HAZOP studie kan in verschillende stadia van een project uitgevoerd worden. Denk hierbij aan de concept/ontwerpfase (bij een ‘frozen concept or design”), de installatiefase (voor ingebruikname van de installatie of proces), productiefase (voor opstart of als periodieke beoordeling zodat de studie actueel blijft), bij wijzigingen aan de installatie of het proces (om nieuwe risico’s te onderkennen).

Vroeg in een project is het nog relatief eenvoudig om wijzigingen in het ontwerp aan te brengen. De eerste HAZOP studie uitvoeren in het begin van het project is dus verstandig, dit doe je zodra het procesverloop in grote lijnen bekend is.  Een tweede HAZOP studie volgt zodra het detailontwerp gereed is. De uitkomsten van de eerste studie worden in het ontwerp geverifieerd en er is meer detailinformatie beschikbaar. Dit zorgt ervoor dat de studie meer diepgang krijgt.

HAZOP bij bestaande installaties

In bestaande installaties is het vaak niet mogelijk om het ontwerp ingrijpend te wijzigen, waardoor alleen de optie van het nemen van maatregelen overblijft. Natuurlijk is dit anders wanneer een HAZOP studie tijdens de ontwerpfase uitgevoerd wordt; dan kunnen tegen relatief lage kosten vergelijkbare veilige oplossingen worden doorgevoerd in het ontwerp. Maar dit betekent niet dat het uitvoeren van een HAZOP op een bestaande installatie geen zin heeft. In tegendeel! Vaak blijkt dat er in het ontwerp van een fabriek toch onvoldoende rekening is gehouden met bepaalde gevaren.

Methodiek HAZOP

Welke stappen bij HAZOP-studie?

1. Selecteer een node.
2. Beschrijf de ontwerpintentie van deze node.
3. Selecteer een deviatie gidswoord (bijv. geen stroming).
4. Identificeer valide oorzaken of initiële gebeurtenis .
5. Selecteer een valide oorzaak (cause).
6. Identificeer bijbehorende gevolgen (consequences).
7. Identificeer bestaande en verifieerbare veiligheden.
8. Bepaal het risico van het scenario.
9. Ontwikkel aanbevelingen wanneer er sprake is van een niet toelaatbaar restrisico.
10. Vervolg de studie zodat voor de node alle standard deviatie gidswoorden zijn behandeld.
11. Ga verder met de volgende nodes en voer dezelfde handelingen uit als hierboven beschreven totdat alle nodes zijn behandeld.
12. Verifieer of tijdens de studie de gehele scope is behandeld.

Een node is een zogenoemd ‘studiedeel’. Per node wordt gekeken naar mogelijke risico's. Dit gebeurt met behulp van zogenaamde ‘gidswoorden’ (o.a. geen, meer, minder) en proces parameters (o.a. stroming, druk, niveau), waarbij wordt gekeken naar mogelijke oorzaken van afwijkingen (bijvoorbeeld geen stroming, meer niveau, minder druk).

De hoogte van het risico kan op verschillende manieren worden ingeschat. In de meest simpele vorm wordt de hoogte van het risico bepaald door de factoren kans en ernst, bijvoorbeeld in een risicomatrix. De kans kan vervolgens kwantitatief of kwalitatief worden bepaald.

De hoogte van het risico wordt twee keer bepaald: voordat maatregelen zijn genomen en nadat deze genomen zijn. In het laatste geval wordt bedoeld; de bepaling van het restrisico, om vast te stellen of een maatregel voldoende vermindering van het risico oplevert.

Naast het gestructureerd doorlopen van het proces, onder leiding van een ervaren facilitator, zijn ook ervaringen, incidenten en ongevallen uit het verleden waardevolle bronnen van informatie die een HAZOP op een bestaande installatie zinvol maken.

HAZOP en LOPA

Tegenwoordig wordt de HAZOP meestal gecombineerd met een (simpele) vorm van LOPA (Layer of Protection Analysis). Hierbij worden naast de factoren kans en ernst ook andere factoren meegewogen. Het gaat dan meestal om de aanwezigheidsduur of blootstellingsduur van mensen en de mogelijkheid om het gevaar af te wenden of tijdig in te grijpen in het scenario.

Voordelen HAZOP studie

Zoals je hebt kunnen lezen heeft het doen van een HAZOP studie vele voordelen:

• identificatie van niet voor de hand liggende gevaren;
• identificatie naar risico reducerende maatregelen
• identificatie van mogelijke gevolg beperkende maatregelen;
• identificatie van zogenaamde “blindspots” met betrekking tot functionele veiligheid (safeguarding), onderhoud, operations etc.
• een rigoureuze, gestructureerde, systematische en alomvattende methode, die kan worden aangepast aan de meeste activiteiten in de procesindustrie;
• de studie bevordert de uitwisseling van kennis en ervaring tussen de deelnemers en stelt bedrijven in staat om op potentiële ongevallen te anticiperen.

Kortom: HAZOP is een nuttig instrument bij het beoordelen van voorgenomen wijzigingen in het proces, de procescondities of bedrijfsvoering.

HAZOP uit laten voeren

Kader heeft veel ervaring met HAZOP studies in de volgende industrieën: 

• voedselverwerkende industrie 
• farmaceutische industrie 
• olie en gas 
• afvalverwerkers 
• productiebedrijven in de chemie 

De HAZOP studies van Kader Group starten altijd met een identificatie van mogelijke risico’s. Hiervoor worden zogenaamde gidswoorden gebruikt voor het opsporen van situaties die aanleiding kunnen zijn voor het ontstaan van een gevaarlijke en/of ongewenste situatie. Deze situatie wordt voorzien van een risicoscore middels een risicomatrix. Afhankelijk van de risicoscore wordt er een prioriteit gesteld. Op basis van deze prioriteit worden er maatregelen vastgesteld om het risico naar een geaccepteerd niveau te brengen.

Afhankelijk van de complexiteit van jouw installatie bepalen we gezamenlijk de teamsamenstelling, het aantal momenten/dagen dat het HAZOP team bij elkaar is en de tijd die nodig is om de resultaten uit de HAZOP studie te verwerken. Ook zullen we de scope van de studie vaststellen en de eventuele node indeling.

Kortom; onze ervaren voorzitters helpen je graag bij het voorzitten van een HAZOP en/of LOPA studie!

Elke 5 jaar is het noodzakelijk om een Proces Hazard Analysis (PHA), zoals HAZOP, te vernieuwen. Veel bedrijven kiezen ervoor om de veiligheidsstudie helemaal opnieuw uit te voeren, terwijl een hervalidatie vaak ook mogelijk is. In de whitepaper Vernieuwing veiligheidsstudie PHA (Proces Hazard Analysis) lees je hier meer over.

Wil je meer leren over het uitvoeren van de HAZOP studie in de praktijk? Bekijk dan ook onze trainingen HAZOP & HAZOP Leader bij Kader Academy.